Min illər əvvəl "şüur" anlayışını təyin etməyə çalışdılar. Fəlsəfi tədrisin inkişafı ilə fenomenin öyrənilməsində öz metodlarına sahib olan bir çox ayrı cərəyanlar və məktəblər meydana çıxdı. Hələ də şüurun, onun quruluşunun dəqiq bir obyektiv tərifi yoxdur.
Şüur problemi fəlsəfənin müxtəlif sahələri tərəfindən öyrənilmiş və öyrənilməkdədir. Ontoloji cəhəti nəzərə alsaq, suala cavab vermək üçün onun mənşəyini, quruluşunu, şüursuz və özünəməxsus şüurla əlaqəsini bilməlisən. Maddə ilə şüur arasındakı əlaqəni də aydınlaşdırmalı olacaqsınız. Bu, obyektivlik tələb edən olduqca mürəkkəb bir prosesdir.
"Şüur" anlayışının öyrənilməsinə üç yanaşma
Şüurun öyrənilməsinə üç əsas yanaşma var. Hər birinin özünəməxsus müsbət və mənfi cəhətləri var. Birlikdə az-çox aydın mənzərə verə bilərlər.
Epistemoloji aspekt. Bu vəziyyətdə idrak qabiliyyətləri öyrənilir, bunun sayəsində fərd yeni biliklər əldə edə bilir.
Aksioloji yanaşma. Şüur bütöv bir təbiət olaraq görülür.
Praxeoloji yanaşma. Ön planda fəaliyyət istiqamətləri var. Şüurun insan hərəkətləri ilə əlaqəsinə xüsusi diqqət yetirilir.
Fəlsəfədə "şüur" anlayışının tərifi
Fəlsəfədə şüur, ətrafdakı reallığın zehni əks etdirilməsinin ən yüksək qabiliyyəti olaraq təyin edilə bilər. Şüur insana xasdır. Şüur daxili və ya xarici aləmin təmkinli, duyğusuz bir əks olunması ola bilməz. Şüur fenomenindən fərd daxilində meydana gələn təcrübə və biliklər haqqında eyni zamanda danışmaq lazımdır.
Şüurun başqa bir tərifi var - ətrafdakı reallığın məqsədyönlü bir əks olunması kimi, davranışı tənzimlənir. İnsan düşüncəsi bu şüur fikrinə uzun müddət getdi. Eyni zamanda, uzun müddət şüursuz və şüurlu olanlar bir-birilərindən ayrıldılar. Şüur tez-tez ağıl və düşüncə ilə eyniləşdirilmişdir.
Şüurun ayrılması üçün böyük problem, tərifi budur ki, hər şüur hərəkətində bir insanın özünəməxsusluğu və orijinallığı çökür. Şüur sözün hər bir insan təzahüründə ifadə olunur. Nitsşeyə görə onu həyat təcrübəsindən ayırmaq olmaz. Onunla birlikdə öyrənilməlidir.
Şüurun quruluşu
Fəlsəfə şüuru ayrılmaz bir sistem kimi qəbul edir. Ancaq hər ayrı fəlsəfi cərəyanda tamamilə fərqli bir quruluşa sahibdir. Məsələn, A. Spirkin üç əsas sahəni ayırd edir: idrak, emosional, iradəli.
Lakin C. G. Jung onsuz da şüurlu və şüursuz səviyyədə özünü göstərən dörd şüur funksiyasını müəyyənləşdirir: düşüncə, hisslər, hisslər, intuisiya.
İndiyə qədər filosoflar aydın bir şüur quruluşu verməyə çalışırlar, lakin bütün bunlar müəyyən dərəcədə subyektiv olaraq edilir.
