Çox vaxt, yaddaşın necə işlədiyini və əzbərləmə prosesinin necə işlədiyini düşünərkən, insanlar daha çox məlumatı necə xatırlayacağını anlamaq istəyirlər. Ancaq unutma prosesi eyni dərəcədə vacibdir. Unutmağa nəyin səbəb olduğunu başa düşürsənsə, yəqin ki, əzbərləmək üçün bu qədər səy sərf etmək lazım deyil. İnsanların necə unutduqlarını anlamaq üçün buna səbəb olan amilləri nəzərdən keçirmək faydalıdır.
Yaş
Araşdırmalar 5 yaşa qədər bir insanın çox az xatırladığını göstərdi. Bunun səbəbinin hələ bir insan kimi bir anlayış formalaşdırmaması, xatirələrini bu əsasda qura bilməsi olduğu düşünülür. Bu səbəbdən uşaqlar ümumiyyətlə başlarına gələn hər şeyi unudurlar və daha böyük bir yaşda heç kim uşaqlığını ətraflı şəkildə xatırlaya bilməz.
5 ilə 11 yaş arası qısa müddətli yaddaş çox yaxşılaşır, bundan sonra təxminən 30 yaşa qədər eyni səviyyədə qalır. Yəni, 11 yaşdan 30 yaşa qədər insanlar vacib şeyləri yaddaşları zəiflədiyi üçün deyil, başqa səbəblərdən unudurlar.
30 və 70 yaşdan sonra yaddaş ümumiyyətlə pisləşir, ancaq bir insan onu öyrədirsə, bu olmaz. 70 ildən sonra bədənin qocalması səbəbindən yaddaş pisləşir.
Sinir impulslarının sürəti və beynin onlara cavab vermə vaxtı azaldıqca yaşlı insanlar üçün məlumat qurmaq daha çətin olur. Ancaq yaşlı bir insana vaxt verirsinizsə, o zaman yeni şeyləri öyrənə və xatırlaya bilər. Mnemonik qaydalar faydalıdır.
Məlumatların istifadəsi
İstifadə olunmayan məlumatların çox tez unudulacağına inanılır. Həqiqətən, bu, tez-tez belədir. Ancaq bu qaydanın bir çox istisnaları var. Məsələn, bir uşaq vaxtı velosiped sürməyi öyrənmisinizsə, son sınağınızdan 30 il sonra ona girə bilərsiniz və özünüzə inamsız olsanız da müvəffəq olacaqsınız. Eyni şey musiqi alətlərində oynamaq üçün də tətbiq olunur.
Uşağın erkən uşaqlıqda öyrəndiyi xarici dilləri istifadə etməsə də bütün ömrü boyu unutmadığı diqqət çəkir.
Həm də məlum oldu ki, bilik əldə etmək prosesində emosional iştirak vacib rol oynayır. Universitetdə bir tələbə bir mövzunu maraqla öyrənirsə, bu məlumatdan istifadə olunmasa da, uzun illər xatırlayır.
Müdaxilə
Bu amil məlumatdan istifadə etməmədən çox daha əhəmiyyətlidir. Eyni anda iki oxşar mövzunu öyrənirsinizsə, onlardan biri istər-istəməz başınızda üstünlük qazanır. Məsələn, eyni dil qrupundan eyni vaxtda iki xarici dil öyrənərkən, çox güman ki, yalnız birini yaxşı xatırlayacaqsınız. Bənzər mövzularda eyni vaxtda iki kitab oxusanız da eyni olacaq.
Bastırma
Bu, insanın unutqanlığını çox təsir edən psixoloji bir mexanizmdir. Əgər hərəkət xoşagəlməz bir şey vəd edirsə, onda beyin "şüurlu" unutma prosesini yaxşı bir şəkildə aça bilər. Bu, bir insanın qəsdən bir şeyi unutduğu mənasını vermir, əksinə, bədənin stimula qarşı qoruyucu bir reaksiyası kimi təsvir edilə bilər. Məsələn, imtahana gəlməyi və ya kommunal xərcləri ödəməyi belə unuda bilərsiniz.
Fiziki travma
Baş zədələri tez-tez vacib məlumatları ehtiva edən beyin hissələrinə zərər verir. Sinir sistemindəki ilk baxışdan hiss olunmayan degenerativ proseslərin eyni nəticələrə səbəb olması da baş verir.
